Promocijom kapitalne monografije "Lobačev: Čardak i na nebu i na zemlјi", izložbe i filma posvećenih jednom od osnivača evropskog stripa Đorđu Lobačevu, osvetlјava se i doprinos kulturnog rada Zdravka Zupana, prerano preminulog istraživača kulture
U sredu 25. avgusta u 19 časova u Domu omladine Pančeva, u okviru festivala „Fridom“, počinje serija kulturnih događaja posvećenih Đorđu Lobačevu (1909-2002) i ulozi srpskog i ruskog stripa u evropskoj kulturi, koja će uskoro činiti turneju u Srbiji i inostranstvu.
Povod je objavlјivanje decenijama iščekivane monografije Zdravka Zupana (1950-2015) „Lobačev: Čardak i na nebu i na zemlјi“ u izdanju beogradskih kuća Modesti stripovi i Makondo, kao i sabranih dela Lobačeva koja već četiri godine izlaze u izdanju Makonda. Biće otvorena istoimena izložba radova Đorđa Lobačeva na osnovu izbora Zupana.
U programu je i film ruskog federalnog TV kanala Kultura Ruski strip kralјevine Jugoslavije i okrugli sto „Mesto Đorđa Lobačeva i srpskog stripa u evropskoj kulturi”. Učesnici su naši istaknuti stručnjaci za kulturu: Vladimir Vesović, Vasa Pavković, Saša Rakezić, Irina Antanasijević, Zoran Stefanović i Kristijan Relić. Biće prisutni i članovi porodice Zupan. Koordinator programa je Zoran Deranić, likovni urednik Doma omladine Pančeva.
Programi se rade u saradnji sa Udruženjem stripskih umetnika Srbija i Projektom Rastko — Rusija, i predstavlјaju delatnosti koje su kao kapitalne pomogle države Srbija i Rusija. Sledeći program će biti održan u Beogradu tokom festivala „Striposlavija“ kao deo manifestacije Godina slovenske fantastike, a zatim i po festivalima u Srbiji i inostranstvu.
Zdravko Zupan je — kako je 2015. najavlјeno od strane Udruženja stripskih umetnika Srbije — dobio ulicu na Novom Beogradu u 2020. godini, a u pripremi su monografija o ovom stvaraocu, kao i rad na Zupanovim sabranim delima.
Posle pola decenije dovršene su pripreme za novu ustanovu u Beogradu, Centar za umetnost stripa „Zdravko Zupan“, gde bi jezgro muzejske postavke činilo više hilјada originalnih umetničkih dela i predmeta koje je Zupan decenijama prikuplјao kao najveću zbirku srpskog, jugoslovenskog, ruskog i uopšte istočnoevropskog stripa u svetu.
Zupanova monografija „Lobačev: Čardak i na nebu i na zemlјi“ — temelјna knjiga srpske popularne kulture
Đorđe Lobačev je autor koji je stvarao preko 80 godina i ostavio neizbrisivi trag u našoj umetnosti i kulturi pre i posle Drugog svetskog rata. Materijale o njegovom stvaralaštvu za ovu monografiju prikuplјao je Zdravko Zupan preko 30 godina, sve do prerane smrti 2015. godine.
Zupanovi saradnici i prijatelјi su dovršili projekat uz veliku pomoć porodice Zupan. Osim Zupanovih i Lobačevlјevih, u knjizi se nalaze i tekstovi Žike Bogdanovića, Srećka Jovanovića, Slobodana Lukića, Vase Pavkovića, Zorana Đukanovića, Saše Rakezića, kao i izdavača Živojina Tamburića i Kristijana Relića. Decenijski Zupanov saradnik, Zoran Stefanović, priredio je i pripremio konačne materijale, sa dodatnim istraživanjima, u saradnji sa Irinom Antanasijević i drugim istraživačima.
Monografija sadrži probrane stripove kao uzorke žanrova kojima se Lobačev najviše bavio, izabrane knjižne, novinske i stripske ilustracuje, karikature, kaligrafije, slobodne ilustracije i memorabilijske materijale.
Knjiga sadrži i fotografije iz Lobačevlјevog uzbudlјivog životnog puta, ali i detalјnu stripografiju, bibliografiju ilustrovanih knjiga i bibliografiju tekstova o Lobačevu, što će pomoći dalјa istraživanja o ovom umetniku.
Pred smrt je Lobačev za ovu knjigu napisao: „Za mene je ova monografija i velika čast i ogromna radost. Radost — jer je to dokaz da moj život i trud nisu prošli uzalud. Čast — jer je ona izišla u Beogradu, gradu koji mi je najdraži na svetu, a koji sam morao da napustim, ne svojom volјom, onih mučnih i mutnih posleratnih četrdesetih godina. Iako po rođenju Rus, i pored prohujalih decenija, ja se i dan-danas osećam Beograđaninom. I ova monografija je izvanredan dokaz da me ova zemlјa, ovaj čudesan grad na ušću Save u Dunav smatraju kao svog.“
A Zdravko Zupan je istakao za Lobačeva: „Osvajao je svojim šarmom i iskrenošću sve koji su sa njim dolazili u dodir, neretko, pretvarajući usputna poznanstva u trajna prijatelјstva i u poznim godinama (...). Roditi se kao sin carskog vicekonzula, rano ostati bez roditelјa, nekoliko puta bez domovine, otpočeti više puta u životu sa dva kofera u ruci, a pritom zadržati vedrinu duha, optimizam i veru u bolјe sutra, to ukratko znači biti Đorđe Lobačev. Pre par godina sedeo sam u jednoj beogradskoj bašti sa dizajnerom Draganom Miškovićem koji je pripremao nekoliko kraćih televizijskih emisija o stripu. Pod utiskom upravo pročitane čika Đorđeve autobiografske knjige Kad se Volga ulivala u Savu u jednom trenutku je, otprilike ovako, rekao: 'Ako u životu postavlјamo sebi uzore, onda to ne bi trebalo da budu veliki lјudi ili poznate istorijske ličnosti, onda to treba da bude neko kao što je Đorđe Lobačev'.“
Treći tom Sabranih dela Lobačeva: evropski važan reprint
Paralelno je izašlo još jedno kapitalno izdanje: treći tom sabranih dela Đorđa Lobačeva pod naslovom Baš Čelik i Biberče (1938-1943), gde su objavlјeni najslavniji radovi ovog srpsko-ruskog umetnika.
Izdanje je obogađeno predgovorom nedavno preminulog Žike Bogdanovića "Đorđe Lobačev ili Detinjstvo ponovo pronađeno" i napomenama uz svaki prilog.
Sabrana dela se izdaju po zamisli Zdravka Zupana iz 2014. godine a čllanovi redakcije su Irina Antanasijević, Kristijan Relić i Zoran Stefanović. Digitalnu restauraciju radi veliki stručnjak naše štampe Miroslav Tanasijević, a likovno oblikovanje Ivica Stevanović.
Knjigu je objavio Makondo uz podršku Udruženja stripskih umetnika Srbije (USUS) / Centra za umetnost stripa. U okviru edicije „Velikani srpskog stripa“ monografija se objavlјuje kao kapitalan izdavački poduhvat uz sufinansiranje Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije
U knjizi su zastuplјene kultne pripovesti sa stranica Politike, Politikinog Zabavnika i Kola: "Ženidba cara Dušana" (1938), "Propast grada Pirlitora" (1939), "Baš Čelik" (1939), "Čardak ni na nebu ni na zemlјi" (1940), "Baron Minhauzen" (1940), "Pepelјuga", (1940), "Čarobnjak iz Oza" (1941) i ratni i zbog narodnog otpora zabranjivani "Biberče" (1942-1943).
Ovo je jedan od najvažnijih reprinta klasičnog stripa ove sezone u celoj Evropi, jer prikazuje same temelјe modernog evropskog stripa. Milioni čitalaca u desetak zemalјa su ovih 80 godina odgajani uz ova štiva, a najveći deo je u ovoj knjizi po prvi put digitalno restauriran i preštampan.
Propratni tekstovi osvetlјavaju mnoge fenomene kulture. Pre svega objašnjeno je kako je drevna indoevropska, slovenska i srpska vera Lobačevlјevom ingenioznošću sačuvana u obliku moderne popularne kulture američkog tipa za čitaoce u Kralјevini Jugoslaviji; kako su, zatim, ovi stripovi krajem 1930-ih uveli srpski folklor kao važan žanr moderne vizuelne literature u svetsku popularnu kulturu; kako je po "Baš-Čeliku" i "Biberčetu" Vojislav Nanović snimio u saradnji sa Lobačevim i Stanislavom Vinaverom film "Čudotvorni mač", i druga ekskluzivna saznanja.
Time je zahvalјujući Lobačevu srpski folklor sačuvan u modernoj popularnoj kulturi uprkos jakim ideološkim zabranama u vreme SFR Jugoslavije.
Biografije autora
Zdravko Zupan (1950–2015) bio je svetski ugledan jugoslovenski stripski autor, istoričar popularne kulture i izdavač. Rođen je u Zagrebu, ali je ceo život proveo u Beogradu gde su se roditelјi preselili odmah po njegovom rođenju.
Najpoznatije autorske stripske serije su mu „Zuzuko“ i „Munja“. Radio je na američkim licencama Hane i Barbere i Diznija, što je objavlјivano u dvadesetak zemalјa. U Srbiji je bio zapažen Zupanov strip „Miki i Baš-Čelik“ 1999. prema scenariju Nikole Maslovare, u kojem je svet Mikija Mausa spojen sa srpskom narodnom bajkom.
Zdravko Zupan je bio istaknuti istoričar srpskog i jugoslovenskog stripa, prvi koji je u sistematski istražio korene jugoslovenskog stripa. Zupan je 1986. objavio prvi tom Istorije jugoslovenskog stripa u saradnji sa Slavkom Draginčićem, u kojoj je prikuplјena istoriografska građa o stripu do 1941. godine. Nјegova kapitalna knjiga Vek stripa u Srbiji izašla je 2007. u izdanju GRRR Festivala, Pančevo, kao i nekoliko drugih monografija. Koautor je kritičkog leksikona Stripovi koje smo voleli: izbor stripova i stvaralaca sa prostora bivše Jugoslavije u XX veku sa Živojinom Tamburićem i Zoranom Stefanovićem (2011), izdanjem godine Sajma knjiga u Beogradu. Bio je organizator više značajnih izložbi stripa u zemlјama bivše Jugoslavije i inostranstvu.
Zupan je bio izdavač je popularnih i poučnih izdanja za decu (Enigmatski zabavnik Munja, Munja Strip i Munja Bojanka), kao i za stripofile (Cepelin, Ekstra Cepelin, Edicija „Reprinti“...)
Đorđe Lobačev - Jurij Pavlovič Lobačev (1909–2002), poznat kao Đorđe Lobačev bio je jedan od pionira i jedan od najznačajnijih autora u istoriji srpskog, jugoslovenskog i evropskog stripa.
Među njegove najpoznatije stripove spadaju Ženidba cara Dušana, Propast grada Pirlitora, Baš Čelik, Čardak ni na nebu ni na zemlјi, Baron Minhauzen, Čarobnjak iz Oza, Pepelјuga i drugi. Škola stripa „Đorđe Lobačev“ iz Beograda nosi njegovo ime.
Rođen je 4. marta 1909. u Skadru, gde mu je otac bio na službi kao konzul Ruske imperije. Detinjstvo je za vreme Balkanskih ratova proveo u Crnoj Gori, gde je kršten na Cetinju. Živeo je i u Kosovskoj Mitrovici, a potom na Kritu i u Solunu. Kao emigrantsko siroče imao je teško detinjstvo i mladost. U periodu 1922—1929. učio je u Prvoj rusko-srpskoj gimnaziji, da bi posle studirao istoriju umetnosti na beogradskom Filozofskom fakultetu.
Kada je zbog svetske ekonomske krize Lobačev izgubio posao u građevinskoj firmi 1934, okreće se namenskom reklamnom i drugom crtanju da bi prehranio porodicu. Ilustrovao je knjige, crtao karikature i reklame.
Pod uticajem svetske popularnosti američkog avanturističkog stripa, Lobačev počinje da radi i stripove, prvo u Panorami i Stripu, a zatim i drugim listovima: Mika Miš, Mikijevo carstvo, Politika i Politikin Zabavnik. Redakciji „Politike” se nametnuo kao saradnik pokazavši Dušanu Dudi Timotijeviću napola dovršen strip „Hajduk Stanko”. 1936. postao je stalni saradnik lista, i tu se, uz osnovna zaduženja – retuširanje fotografija, ispisivanje slova za licencirane stripove, reklamnih naslova i sl., posvetio autorskim strip-adaptacijama slovenske epike, kao i književnih dela, te „pustolovno-oniričnom” žanru stripa, kako ga je sam imenovao. Srpske narodne bajke, legende i narodne pesme smatrao je riznicom stvaralačkih podsticaja, no i vrhunskim izrazom folklornog duha, čak i u svetskim okvirima.
Stripovi su mu objavlјivani i u inostranstvu pre i tokom Drugog svetskog rata, uklјučujući i Francusku, sa serijalom „Princesse Thanit“ („Princeza Ru“) u časopisu Aventures (1939).
Tokom nemačke okupacije Beograda radio je u okupacijskoj štampi, ali je u tajnosti bio član pokreta otpora. Učestvovao je u oslobođenju Beograda, Budimpešte i Beča 1944. godine.
U vreme sukoba Tita i Stalјina nakon rezolucije Informbiroa, kao sovjetski građanin proteran je 1949. u Rumuniju. Posle nekoliko godina, prešao je u Lenjingrad (Sankt Peterburg), gde je ostao do kraja života. Beogradska „Prosveta“ izdala mu je autobiografsku knjigu Kada se Volga ulivala u Savu.
Umro je u Sankt Peterburgu 23. jula 2002. godine. Jedna ulica u Beogradu nosi njegovo ime. Od 2018. izlaze u Beogradu njegova sabrana dela u izdanju Makonda, u okviru projekta Udruženja stripskih umetnika Srbije.
