Da je Strip zabavnik na lošem glasu u određenim stripskim krugovima, potvrđeno je na nedavno održanom Međunarodnog salona stripa u Beogradu. Naime, urednici Salona ove godine obeležili su ravno dvanaest različitih godišnjica, uključujući tu i časopis Šaljivi astronom, biblioteku Lale, nastanak stripa Zigomar, itd. Za četrdesetogodišnjicu Strip zabavnika, međutim, u Beogradu ove godine nije bilo mesta.
Šta je problem Strip zabavnika? Upravo njegova popularnost ili neselektivno objavljivanje? Čini se, ipak, da se značaj Strip zabavnika, pa i Dnevnikovih izdanja uopšte, minimalizuje i svodi na uske regionalne okvire (pa bi se, shodno tome, samo tamo trebale i obeležavati godišnjice). No, prisetimo se da je u Strip zabavniku i njegovim vanrednim i specijalnim izdanjima svoje stripove objavljivalo preko trideset domaćih autora. Upravo u Zabavniku neki domaći autori su debitovali, a neki dostigli svoj autorski vrhunac. Zabavnik je dao priliku domaćim autorima da stvore svoje stripske serijale, a uz Zabavnikove škole stripa i tekstove o stripu stasavale su generacije budućih čitalaca, pa i autora. Činjenica je da Zabavnik nije objavljivao ni Bluberija, ni Komanču i da su Autostoperke, Svea i Suzi Strajk možda ipak ne i neki stripovi koji su zaslužili jubilej. Možda to ne zaslužuju ni Marčelo, Šere, Romero, Miton, Frenk Belami, Martin Esburi ili Dezuniga. Ali, ipak… Svrstati Prata, Batalju ili Topija u prezira vrednu „B“ produkciju ipak nije u redu…
Krenimo redom. Serđa Topija (Sergio Toppi) naša publika upoznala je prilično rano, već 1974. godine kada su u Caku objavljena dva njegova stripa. Prvi strip je Džo Frezijer (premijerno objavljen svega godinu ranije u Corierre dei Ragazzi), prema scenariju Franka Manokije (Franco Manocchia, 1926-2012), sa kojim je Topi uradio i neke druge stripove, a koji je sarađivao i sa autorima kao što su Alesandrini i Mikeluci. Drugi strip je Džeki Stjuart: Leteći Škotlanđanin. Scenario je napisao Roberto Renci (Roberto Renzi, 1923-2018). Usledila je pauza do 1979. godine, kada Strip zabavnik objavljuje tri Topijeva stripa. Prvo je u broju tri objavljen strip Dve zakletve (I due giuramenti) iz 1973. godine. Strip je nastao prema scenariju Guljelma Mina Milanija (Guglielmo „Mino“ Milani, 1928). Već u sledećem broju pojavljuje se strip Život jednog vojnika (La vita di un soldato) iz 1974. godine, takođe prema Milanijevom scenariju (ali pod pseudonimom Pjero Selva). U sedmom broju objavljen je i strip Dvorski zabavljač kralja Viljema (Il giullare di re Guglielmo) iz 1971. godine. Scenarista stripa je Alberto Ongaro (1925-2018) pod pseudonimom Niceks Darkman.
Serđo Topi se rodio u Milanu 1932. godine. Pedesetih godina dvadesetog veka bavio se ilustracijom. Ako izuzmemo strip od jedne table Mago Zurli objavljene 1960. godine (scenario Karlo Triberti), moglo bi se reći da relativno kasno počinje da se bavi stripom – 1966. godine, kada mu je bilo 34 godine. Radilo se o stripovanoj biografiji Pjetra Mike nastaloj prema Milanijevom scenariju. Sledi trogodišnja pauza, pa zatim ponovna saradnja sa Milanijem. Njih dvojica u periodu 1969-1971. godina stvaraju dvadesetak stripova (među kojima je i spomenuti Dvorski zabavljač), ali uglavnom kratkih priča. Naredne, 1972. godine, Topi započinje saradnju sa Rencijem i Manokijom, nastavlja da radi sa Milanijem, a crta i stripove prema scenarijima Pjera Karpija (Pier Carpi, 1940-2000) i Alfreda Kastelija (Alfredo Castillo, 1947), potonjim scenaristima stripa Marti Misterija. Saradnja sa različitim scenaristima traje sve do 1974. godine. Tokom svih ovih godina svi stripovi koje crta Topi izlaze u Il Corriere dei Piccoli, odnosno u Il Corriere dei Regazzi, kako se ova revija zvala od 1972. godine. Radilo se o stripovima od dve do 14 strana.
Nakon ovoga Topi završava desetu epizodu Bonelijevog serijala Protagonisti Divljeg zapada (koja je ostala nedovršena nakon smrti autora Rina Albertarelija (Rino Alberltarelli, 1908-1974), a čije smo tri epizode mogli da čitamo u Dnevnikovoj ediciji Marti Misterija) počinje da objavljuje u Il Giornalino, ali sada stripove nastale prema sopstvenim scenarijima (istina, nakon petnaestak godina i prema scenarijima drugih autora). Za Boneli će uraditi i tri epizode serijala Jedan čovek jedna avantura (dve prema scenarijima Decija Kancija (Decio Canzio, 1930-2013) i jednu prema sopstvenom), a između ostalog, za ovog izdavača uradiće i jednu epizodu Nika Rajdera prema scenariju Đina Dantonija (Gino D’Antonio, 1927-2006), kao i jednu epizodu stripa Julija prema scenariju Đankrala Berardija (Giancarlo Berardi, 1949). Tokom narednih decenija sarađuje sa brojnim drugim časopisima i izdavačima, a našoj publici je poznat njegov rad na Larusovoj seriji Otkriće sveta u stripu. Topi je nacrtao tri priče, od kojih dve prema scenariju Fransoa Lambera (Francois Lambert) i jednu prema scenariju Mišela Pjera i Žan-Marka Delonea (Michel Pierre, Jean-Marc Delaunay). Stripovi su premijerno objavljeni u Francuskoj u periodu 1978-1980. godina, a kod nas tokom pretposlednje decenije XX veka.
Spomenimo još da su Topijevi stripovi u Jugoslaviji osim u Caku i Strip zabavniku izlazili i u Strip magazinu (1981) i u RS magazinu (1983-1987), da bi usledila višedecenijska pauza. Tek poslednje decenije imamo priliku da se ponovo susretnemo sa Topijem na BCHS jeziku i to u izdanjima Fibre (Kelekcionar, Solitudinis morbus i Colt Frontier), Makonda (Priče iz Velikog rata) i Darkvuda (takođe Kolekcionar).
O delu Serđa Topija Nikola Dragomirović kaže: „U zaista impresivnom opusu Serđa Topija, koji se sastoji uglavnom od nezavisnih priča, može se pratiti evolucija autora u istraživanju medija, posebno u kompoziciji koja s vremenom postaje njegova opsesija. Kompoziciona rešenja Topijevih stripova su u najmanju ruku fascinantna i već na prvi pogled se vidi da autor sve češće i odlučnije probija okvire kadrova, zadirući u belinu koja spaja razgraničene scene. Sam Topi je često priznavao da njegove kompozicije narušavaju fluidnost radnje, ali to je žrtva na koju je bio spreman u korist lepote njegovih table” (Vreme br. 1308, 2016.). A Zoran Stefanović u predgovoru Pričama iz Velikog rata (Makondo, 2015) napominje: „Sedimo u gustoj tišini posle čitanja ove zbirke, jer Topi nije bio samo majstor grafičkog filigrana, čarobnjak kompozicije i stripske režije, već i profinjeni pesnik svega ljudskog. Objektivni vidilac čovečanskog od kojeg zaziremo“.
U tri priče koje je objavio Strip zabavnik pre četrdeset godina upoznajemo Topija iz vremena kada je radio za Il Corriere. Dvorski zabavljač je strip od osam strana, originalno objavljen u dve boje, koji nas vraća u 1040. godinu. To je vreme borbi za prevlast u vojvodstvu Normandije i pokušaja mladog vojvode Viljema, budućeg engleskog kralja poznatijeg kao Viljem Osvajač, da sačuva vlast. Lociranje priče istorijski je netačno, jer je Viljem 1040. imao samo 12 godina, a do navedenih sukoba došlo je osam godina kasnije. No, u glavnoj ulozi Ongarove i Topijeve priče nije sam Viljem, nego njegov verni dvorski zabavljač Golet. Sledeća priča, Dve zakletve, na sedam strana prikazuje priču koja bi se mogla povezati sa nastankom Međunarodne organizacije crvenog krsta i crvenog polumeseca, odnosno nastojanja vojnog lekara Ferdinanda Palašana da ostane veran i Hipokratovoj zakletvi, kao i zakletvi koju je dao svom vladaru. U trećoj priči Život jednog vojnika, na deset strana pratimo kako se sudbina poigrava životom Orseta, vojnika italijanske vojske, na dan kada je austrijska vojska probila italijansku liniju kod Kaporeta. U sve tri priče dominira perspektiva malog čoveka koji pokušava da se snađe u teškim okolnostima. Spomenimo još da su priče iz ove Topijeve faze objedinjene u dva izdanja – Samuraj i druge priče (Samurai e altre storie, Fabbri Editori, Milano 1980) i Veliki u žutom (I grandi nel giallo, Ivaldi Editore, Đenova 1982).
Kao što je to bio slučaj sa Topijem, Strip zabavnik je 1979. godine objavio i tri stripa koja je nacrtao Dino Batalja. Radi se o stripovima Pariski top (Il cannone di Parigi) iz 1969. godine, Bitka za Midvej (La battaglia delle Midway) iz 1968. godine, te priči Beli špijun (La spia vestita di bianco, bolji prevod bi bio Bela špijunka) iz 1972. godine. Sve tri priče su prvi put bile objavljene u Il corriere dei Piccoli/Ragazzi i deo su serijala Ljudi u ratu (kasnije objedinjene u izdanju iz 1979. godine). Scenarista je bio Milo Milani.
Dino Batalja je rođen u Veneciji 1923. godine i činio je Venecijansku grupu, zajedno sa Hugom Pratom i Albertom Ongarom. Počeo je da se bavi stripom odmah po završetku Drugog svetskog rata i u tom periodu zapažen je njegov strip Ljudi iz džungle. Tokom pedesetih crta uglavnom za italijanske i britanske izdavače, uključujući i nekoliko stripova prema scenariju Đanluiđija Bonelija, kao što je bio El Kid, da bi šezdesetih započeo saradnju sa Il corriere. Upravo tokom saradnje sa Il corriere nastaće neki od njegovih najpoznatijih stripova – adaptacija književnih dela. Sedamdesetih godina za Bonelijev serijal Jedan čovek jedna avantura stvara dve priče – Legionar i Čovek iz Nove Engleske. Preminuo je 1983. godine.
Zadranka Laura de Veskovi (1928-2018) bila je Bataljina supruga od 1950. godine, ali i više od toga – Laura je napisala scenarija za brojne stripove koje je Dino nacrtao, ali isto tako je i obojila mnoge, uključujući i one urađene za Boneli.
Batalja je radio i objavljivao mnogo. Sasvim je moguće da su se njegovi stripovi pojavljivali i Jugoslaviji i pre nego što su tri navedene priče objavljene u Strip zabavniku, ali to, u odsustvu ozbiljnih bibliografija, autor ovog teksta nije mogao da potvrdi. Tako, barem za sada, možemo tvrditi da je naša publika upoznala Batalju upravo putem Strip zabavnika. Već narednih godina objavljuju se i druga Bataljina dela – prvo katolička crkva u Zagrebu i u Novom Sadu objavljuje albume Brat Franjo (1981) i Brat Antun (1982), a zatim RS magazin objavljuje priče Prema izvorima Nila (1983) i Propast kuće Ašer (1984), te Politikin zabavnik 1985. godine stripove Bitka u Ardenima i Ponovo rođena. Dnevnikova edicija Otkriće sveta u stripu objavljuje dva Bataljina stripa za koje su scenarija napisali Žan Olivije i Žan Bastijan. U poslednjih nekoliko godina Bataljini stripovi su doživeli tri albumska izdanja na području Jugoslavije – Legionar (Fibra i Darkvud), Čovek iz Nove Engleske (Darkvud) i Priče tajanstva i mašte (Makondo).
I dok strip Bitka za Midvej na osam strana prikazuje čuvenu bitku iz 1942. godine između SAD i Japana i daje priliku Batalji da se zabavlja crtajući bezbrojne avione i brodove, Beli špijun (osam strana) donosi zanimljivu špijunsku priču iz Prvog svetskog rata. Evgenija Josipovna je Poljakinja koja špijunira za Nemačku. Hrabra i odvažna, strada u misiji. Pariski top (sedam strana) u dosta detalja opisuje bombardovanje Pariza pred kraj Prvog svetskog rata iz velikog topa koji je pogrešno nazvan Velika Berta i koji je bio izgrađen u Krupovoj fabrici, kao jedna od poslednjih šansi da tok rata preokrene u korist Nemačke.
U tekstu posvećenom strip-albumu Priče tajanstva i mašte, Zoran Đukanović ovako govori o Batalji: „Kod Batalje možemo govoriti o snažnom uticaju nemačkog nemog ekspresionističkog filma, pravaca Art Nouevau, Art Deco, francuskog simbolističkog slikara Odilona Redona, Egona Šilea i Gustava Klimta, japanskih slikara, italijanskog slikara Đovanija Fatorija, u pogledu opsesije uniformama uticaj francuskog slikara akademiste Eduara Detaja, poluzvaničnog umetnika francuske armije, i u istom duhu Pola Grolerona, engleskog ilustratora bajki u viktorijanskom stilu Artura Rakama... Bataljin pristup stripu je jedan od najreferencijalnijih pristupa koje znam. Međutim, za razliku od eksplicitno citatnih stripova kojih danas ima sve više, Bataljinom karakteru, kulturi i osećaju za ironiju mnogo su više odgovarale diskretnije reference, ‘pa ko uhvati, uhvati’. S obzirom na samosvojnost i crtačku zrelost Bataljinog rukopisa, najčešće možemo govoriti o njegovom konstantnom, ali tihom slanju signala i referenci na druga dela kulture. A gore nabrojani uticaji su sve vreme prisutni u njegovom delu, svareni u neponovljivom i savršeno prepoznatljivom Bataljinom crtačkom rukopisu” (Vreme 1187, 2013).
Za razliku od stripova Topija i Batalje, stripovi Huga Prata su na području Jugoslavije doživela brojna izdanja tokom poslednjih 30 godina, uključujući i brojna piratska. Pratov Korto Malteze jedan je od najpoznatijih likova stripa uopšte. Međutim, sve do kraja sedamdesetih godina prošlog veka, Prat je ostao gotovo nepoznat domaćim čitaocima. Prvo zabeleženo objavljivanje jednog Pratovog stripa bilo je 1966. godine u Strip magazinu. Pet godina kasnije strip Erni Pajk pojaviće se u dva broja još jedne Dnevnikove edicije – Lunov magnus strip, a strip Viling pojaviće se tek na stranicama Eks almanaha 1976. godine, a zatim i Korto Malteze u Strip artu 1979. godine i Narednik Kirk u Strip zabavniku 1982. godine. Objavljivanje Korta Maltezea preuzeće Stripoteka, koja će objavljivati i stripove Erni Pajk, Pustinjske škorpije i Ana iz džungle, dok će Spunk novosti objavljivati Ljude iz džungle, a Politikin zabavnik strip Senka.
Hugo Prat je rođen u Riminiju 1927. godine, a umro je u Lozani 1995. godine. Nakon završtetka Drugog svetskog rata sa kolegama iz Venecijanske grupe aktivno se bavi stripom, ali već krajem te decenije odlazi u Argentinu, gde sarađuje sa Hektorom Hermanom Oesterheldom (1919-1977) na stripovima Erni Pajk i Narednik Kirk. Tokom naredne decenije kao kompletan autor radi stripove Ana iz džungle, Kapetan Kormoran i Viling. Sledio je kratak period rada za britanski Flitvej, pa povratak u Italiju i rad na Kortu Maltezeu. Kao scenarista sarađuje sa Milom Manarom (1945), pa tako nastaju stripovi Indijansko leto i El Gaučo.
Narednika Kirka kreirali su Oesterheld i Prat 1953. godine (dakle, 26 godina pre nego što se pojavio kod nas) za reviju Misteriks, u kojoj je strip izlazio do 1957. godine. Tokom naredne četiri godine strip je izlazio u izdanjima Oesterheldove izdavačke kuće. Sem Prata, a strip su crtali i Horhe Moliterni (Jorge Luis Moliterni1939-1979), Horacio Poreka Giordano Horaco Porreca, 1929-1995) i Gizela Dekster (Gisela Dexter), a 1973. godine pojavila se i jedna epizoda koju je nacrtao Gustavo Trigo (1940-1999). Strip zabavnik je, tokom perioda 1982-1984. godina objavio 11 nastavaka ovog stripa.
Il messagero (2009) ovako opisuje strip: „Narednik Kirk je ’plava bluza’ američke konjice u vreme osvajanja Zapada u drugoj polovini devetnaestog veka. Već u prvoj epizodi ’Lov na Komanča’ odmah razumemo kakvoj vrsti ljudi pripada kada kaže ’Ne razumem ovu mržnju prema Indijancima’, odgovarajući lukavom i tipičnom oficiru koji govori o istrebljenju Indijanaca. I nekoliko vinjeta kasnije vidimo ga zamišljenog, mučenog sumnjom i sećanjem na napad na logor u Komu koji je kulminirao masakrom: ’Šta ja znam zašto se sada borim?’ Kirk se oseća duboko nelagodno učestvujući u besmislenim krvavim borbama, sve više pati zbog sukoba dužnosti vojnika s njegovim otvorenim i nezavisnim idejama pravde i ljudskosti... I tada narednik Kirk odluči da pođe svojim putem, postaje dezerter, pridružuje se Indijancima, postaje pobratim mladog Indijanca“.
Ovih jedanaest epizoda bilo je sve što smo videli od Narednika Kirka. I dok je Korto Malteze doživeo brojna reizdanja, čini se da ostali Pratovi stripovi tek čekaju da ponovo „budu otkriveni“.
Dakle, ako ostavimo po strani popularnost Strip zabavnika, kao i tridesetak domaćih autora koji su u njemu objavljivali, nisu li Topi, Batalja i Prat bili dovoljan razlog da se na još uvek vodećoj jugoslovenskoj stripskoj manifestaciji obeleži i godišnjica Strip zabavnika? Nadam se da se sledeće godine sličan propust neće desiti sa 45-godišnjicom Zlatnog klikera…
Autor: Predrag Đurić
Tekst i fotografije preuzete sa sajta stripvesti.com
Нема коментара:
Постави коментар