BANjALUKA - Za razliku od “sušnih” godina za ljubitelje stripa na kraju prošlog i početkom ovog milenijuma, danas je posao čitanja prevedenih i objavljenih izdanja iz oblasti devete umjetnosti na srpskom jeziku postao pravi Sizifov zadatak za sve ljubitelje stripa.
U toku 2021. godine prevedeno je preko 260 stripova, a kad se uzme u obzir da broj regionalnih izdanja, znači jednako dostupnih, dostiže brojku preko 700 izdatih albuma, tada postaje jasno koliki je to izazov samo u fizičkom smislu izvodljivosti, o novčanom i da ne govorimo. Što se tiče srpskih izdavača i ove godine dominirala je novosadska “Čarobna knjiga”, sa nevjerovatnih 77 izdanja koja su bacila u očaj domaće kolekcionare, kako kvalitetom izbora, tako i širinom ponude. Njihova ponuda obuhvata neprolazne klasike poput “Princa Valijanta”, “Bluberija”, “Komanče”, “Betmena” ili novije stripove poput “Treba ucmekati Ramireza”, “Naopačke”, “Dostavljačice novina” i dr…. Kada se na to doda početak planiranog izdavačkog poduhvata decenije sa objavljivanjem svih epizoda “Taličnog Toma” u luksuznim integralima, samo se može čestitati urednicima ove strip mašinerije. Odmah iza “Čarobne”, nalazi se “Veseli četvrtak” sa 66 izdanja, sve agilnija “Golkonda” sa 31 albumom i “Darkvud” koji je do sada naštancao 25 izdanja, dok se ostalih desetak izdavača kreću uglavnom u jednocifrenim tiražima, ali mora se priznati uz vrhunski izbor u smislu kvaliteta.
Od junaka očekivano dominiraju oni iz italijanske “Boneli” produkcije, iako sa rastom izdavačke produkcije sve više rastežu i geografske strip granice, pa uz prevod klasika iz američke “Marvel/DC” produkcije, dolaze i brojna remek-djela američkog nezavisnog stripa te ogromne evropske produkcije uz poneko egzotično osvježenje iz Azije (Japan, Kina) pa čak i Afrike (Etiopija). Probrati najbolje izdanje, teško je ne samo zbog nemogućnosti da sve to pročitate, već i zbog sistema vrednovanja, tj. da li ići na provjerena imena poput recimo Hermanovih “Tornjeva Boa Morija” ili dati šansu novim snagama.
Ovaj izbor samo je skromni pokušaj preporuke koji je pravljen uglavnom emocijama nakon čitanja i kakvim takvim tračkom objektivnosti u ovoj slobodno rečeno, nemogućoj misiji za svakog stripofila.
1.”Zatamnjenje” (Čarobna knjiga)
U pravom okeanu sjajnih strip izdanja prevedenih za srpsko tržište, ipak se izdvaja fantastičan rad nazvan “Zatamnjenje”, legendarnog scenariste Eda Brubejkera (“Betmen, “Dardevil”, “Palp”, “Ubij ili budi ubijen”) i njegovog omiljenog crtača Šona Filipsa. Ova velemajstorski napisana i nacrtana saga mračni je ulazak u srce holivudske tame i prljavih igra iza kulisa industrije snova. Filmske zvijezde, umorni ratni veterani, pohlepni moguli, seks, nasilje, alkohol, narkotici, ucjene i ubistva upakovani su u 400 strana ovog modernog noar klasika smještenog u Los Anđeles 50-ih, te zamotani u paranoju Mekartijevog lova na vještice i stalne prijetnje hladnog rata. Spajajući poetiku Dašijela Hemata, Mikija Spilejna i Džejmsa Elroja u košmarni grč ubitačnih replika i fantastičnog crteža, autorska dvojka poigrava se arhetipskim sjećanjem na zlatno doba Holivuda, krimi klasike i mračnih društvenih tajni poslijeratne Amerike, stvarajući od “Zatamnjenja” remek- djelo, koje se čita na nekoliko nivoa od krimi trilera, preko ljubavne melodrame i gorke tragedije do oštre društvene kritike, jednako uzbudljivim i kvalitetnim. Strip izdanje godine.
2. “Noć” (Stalker)
Nova izdavačka kuća na srpskom strip tržištu “Stalker” startovala je sa dva odlična izdanja “Osmi putnik” i “Noć”. Prednost smo morali jednostavno rečeno dati remek-djelu Filipa Drijea, ne samo što je to prvi strip ovog francuskog velikana objavljen na srpskom jeziku, već što je ovo košmarno ludilo genijalnosti, mraka i bola, unikat u svijetu devete umjetnosti. Čuveni francuski autor je nazvao ovo djelo svojim životnim rekvijemom i svojim Tadž Mahalom. Nakon smrti supruge Nikol, 1975. godine, Drijea je obuzeo mahnit bijes. Mrzio je bolest koja mu je uzela ženu, ljekare koji nisu mogli ništa da učine i za koje je sve to bilo samo statistika, društvo koje se sakriva i ne želi ništa da nauči o smrti. Bujicu sumanutih vizija Drije je poetski artikulisao u svom djelu “Noć”, alegorijskoj i nadrealnoj postapokaliptičnoj priči o kraju svijeta, o gubitku, o smrti, o kojoj, kako je rekao, tek treba da učimo. I da čitamo.
3. “Rojal Siti” (“300 čuda”)
Ovo monumentalno djelo velikana američkog nezavisnog stripa Džefa Lemira ove godine na srpskom jeziku je izašlo u obliku dva albuma “Najbliži rod” i “Sonic Youth” u izdanju “300 čuda”. Bolna i uznemirujuća porodična priča o ljubavi i gubitku uz elegičnu posvetu odrastanju u kanadskom gradiću krcata je referencama na pop kulturu, ali njen je kostur bolna i melanholična priča, nadograđena razbarušenim crtežom i fantastičnom atmosferom punoj mračnih tajni i neizgovorenih stvari, koje samo Lemir može da oživi na papiru. Saznajte zašto je autor naprasno odustao od ove priče, koja je bila previše bolna za njega.
4. “Neumoljivi Kalvin i Hobs”(Darkvud)
Beogradski “Darkvud” nastavio je izdavanje jednog od najboljih stripova u istoriji u luksuznom tvrdo koričenom izdanju sa novim prevodom, većim formatom koje “Kalvin i Hobs”, genijalnog Bila Vatersona, zaslužuju svakom svojom napisanom i nacrtanom tablom. Na red su došle stripovi iz kolekcija “Hej-haj, pravac Jukon!” (1989) i “Spodobe s druge planete” (1990) i bilo šta objašnjavati prosto je suvišno i bespotrebno, jer kako reče legendarni autora “Peanutsa” pokojni Čarls Šulc, rad Vatersona na ovom stripu najbliži je savršenstvu.
5. “Zimski svet (Makondo)
Ideja “Makonda” da objavi album “Zimski svijet “, autorskog tandema Čaka Diksona i Horhea Zafina, jednog od najuticajnijih stripova osamdesetih godina prošlog vijeka pun je pogodak u metu. Surova i napeta priča o opstanku u zaleđenoj budućnosti, izvršila je ogroman uticaj na brojne žanrove pop kulture prevazilazeći okvire žanra. Ipak, na stranu značaj, ovo je napet, inteligentan i zabavan strip se i danas čita kao prije tri decenije. Ovo je prvi put da je ovaj klasik na srpskom jeziku i u ovom kvalitetnom formatu, a poseban bonus je njegov nastavak “Zimsko more”, takođe objavljen u ovom izdanju. Ukratko, istorijska vrijednost i neprolazan kvalitet na jednom mjestu.
6. “Wild West” (Čarobna knjiga)
U pravoj poplavi odličnih vestern izdanja ove godine poput strip klasika “Poručnik Bluberi”, “Komanča”, “Badi Longvej” ili novijih radova poput ostvarenja “Palp”, “Džon Tarner”, “Pogrebnik”, ipak smo prednost dali stripu “Wild West” u izdanju/prevodu “Čarobne knjige”. Revizionistički vestern naslonjen na poetiku TV-serija poput “Dedvuda” ili filmova poput “Neoprostivo” donosi mračnu, brutalnu i krvavu priču o pravim legendama Divljeg zapada, o Marti Kanari, koja će ostati upamćena kao Kalamiti Džejn, najpoznatija žena Divljeg zapada i o Divljem Bilu, ratnom veteranu, lovcu na glave i odmetniku. Kvalitet scenarija punog smrti, seksa i nasilja nadograđen je u jednu potpuno novu dimenziju fantastičnim, skoro slikarskim pristupom Žala Lamontanja, koji je pravi vizuelni napad na oči i mozak čitaoca, bez obzira da li ste skloni vesternu ili ne.
7. “Elrik” (Makondo)
Izdavačka kuća “Makondo” krunisala je svoj izdavački poduhvat izdavanja stripa “Elrik”, objavljivanjem integrala, koji u luksuznom izdanju donosi sve četiri do sada objavljene epizode na srpskom jeziku. Strip iza kojeg stoji scenaristički tandem Žan Luk Kano i Žilijen Blondel, te ekipa crtača u sastavu Roben Reht, Didije Poli, Aleksandro Poli i Žilijen Telo, nastao je po istoimenom književnom junaku Elriku od Melnibonea i dao je potpuno novu dimenziju ovom kultnom junaku epske fantastike. Ovaj integral sakuplja sva četiri toma “Rubinski presto”, “Olujnik”, “Beli vuk” i “Usnuli grad”, u jednu knjigu, A4 formata uz tvrdi povez na 216 strana u boji i doslovno je trijumf vizuelnog majstorstva, koje izvlači više nego maksimum iz scenarističkog predloška oživljavajući ovog junaka kao tragičnog antiheroja razapetog između svog mračnog porijekla i želje za slobodom.
8. “Vraćam se kao Nihterida” (300 čuda)
Kultni klasik grčkog autora Petrosa Hristolijusa u luksuznom izdanju “300 čuda” možda djeluje kao parodija na superherojskih strip sa svojim junakom Kapetanom Nihteridom, koji želi dijeliti pravdu obučen u kostim šišmiša po ulicama Atine 50-ih godina prošlog vijeka (pri čemu uspijeva samo dobiti batine, udvarati se ženama i opijati se vinom), ali to je ujedno i krajnje duhovit, iskren i oštar pogled na Grčku nakon građanskog rata i naglašene klasne podjele. Maksimalno pojačan oštrim, crno-bijelim kroki crtežom i duhovitim replikama, koje u sebi sjajno kombinuju ljubav prema stripu i satiri, pretvarajući debeljuškastog junaka u superheroja kakvog nigdje niste vidjeli, osim ako se ponekad iskreno ne pogledate u ogledalu, svejedno da li živite u Grčkoj ili nekom drugom kutku ove planete.
9. “Zagor - Duh sa sekirom”(Veseli četvrtak)
U gomili sjajnih izdanja koje je “Veseli četvrtak” ove godine izbacio na tržište integral “Zagor - Duh sa sekirom”, izdvaja se u svakom pogledu. Šest vrhunskih priča o porijeklu Duha sa sekirom, nastalih po scenariju Buratina uz asistenciju šest odličnih crtača spakovana su u luksuzno izdanje od 380 strana u boji u tvrdim koricama uz predgovor scenariste. Na stranu što Zagor slavi šest decenija i što je svakako najpopularniji strip junak na Balkanu, ovo izdanje prava je radost za svakog fana produkcije “Boneli”, jer se Buratini i njegova ekipa u istraživanju Zagorove prošlosti poigravaju sa dinamikom i atmosferom, hodajući od vesterna preko osvetničkog filma do horor elemenata dajući potpuno novi doprinos neuništivom heroju iz Darkvuda.
10. “Poslednji ronin” (Golkonda)
Šta god misli o kultnom serijalu “Tinejdžerske mutant nindža kornjače” ovo je vrhunac cijelog strip serijala. Autorska ekipa Tom Valc, Benom Bišop, Esau i Isak Eskorza, okupljena oko tvoraca “TMNT” porodice Kevina Istmana i Pitera Lerda stvorila je strip serijal od pet epizoda “Poslednji ronin” u kojem je neizvjesna budućnost sačekala kornjače i njihovog učitelja. Ostala je samo jedna kornjača koja kreće u osvetnički pohod protiv Sekačevog potomka Orokua Hirotoa, Klana stopala, ludog naučnika Bakstera Stokmana i svih zlih sila koje vrebaju grad, a koje su joj pobila braću. Ova mračna priča o posljednjoj preživjeloj kornjači, majstorstvo je u vizuelnom i scenarističkom pogledu. Napet ritam, krvoločna akcija i krajnje zanimljiva priča uz sjajan crtež i skoro pa animiranu kinetiku priče spakovani su u vrhunsko integral izdanje, odličnog papira i poveza na impresivnih 138 strana. Znate već, sad već ide refren “Teenage Mutant Ninja Tutrles”…
Deveta dimenzija
Zasluge za doprinos Republike Srpske strip izdavaštvu na srpskom jeziku naravno snosi “Deveta dimenzija”, koja je ove godine izdala sedam izdanja od čega su čak četiri strani stripovi. Među najboljim svakako je potresni italijanski strip “Dobrodošli na Kosovo”, iza kojeg stoji autorska trojka Simona Mozagini i Nikola Mirović (scenaristi) i Đuzepa Kvatrači (crtač), a koji se na poetičan način bavi surovom stvarnošću Kosova i Metohije. Zanimljiva su izdanja stripa “Aga”, etiopijskog autora Minasa Halefoma, kao prvi etiopijski strip preveden na srpski jezik i kineski strip “Tragovi” iza kojeg stoji Li Kunvu.
Autor: Branislav Predojević
